Şema Terapi nedir?
Şema terapi, değiştirilmesi zor, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik rahatsızlıklar için tasarlanmış bir tedavi yönetimidir. Young tarafından özellikle kronik karakterolojik problemler yaşayan hastaları tedavi etmek için geliştirilmiş, farklı terapi okullarından çıkarttığı teknikleri birleştirerek bilişsel-davranışçı terapinin derinlerine inen sistematik bir yaklaşımdır. Bilişsel davranışçı terapi tekniklerini, kişilerarası, yaşantısal ve psikodinamik terapi öğeleri birleştiren bütünleştirici bir teori ve tedavi yöntemidir. Şema terapi modeli, standart bilişsel kuramı temel almasının yanında, duygulanıma daha fazla ağırlık, çocukluk yaşantılarını ve gelişimsel süreçleri daha fazla çalışma ile temel yaşam olaylarına daha fazla önem vererek standart bilişsel terapi modelinden ayrılır.
Hangi Durumlarda Şema Terapi Uygulanır?
Şema terapi akut psikiyatrik semptomlar için değil ( tam gelişmiş majör depresyon ya da panik atak gibi), psikiyatrik bozuklukların kronik karakterolojik yönlerini tedavi etmek için tasarlanmıştır. Şema terapinin, kronik depresyon ve anksiyete, yeme bozuklukları, tekrarlayan döngüleri içinde barındıran kronik çift sorunları ve yakın ilişkileri sürdürmede zorlanma gibi uzun süreli ruhsal sağlık sorunlarında faydalı olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca madde kullanımına geri dönülmesinde de önleyicidir.
Şema Ne Demektir?
Şema ruhun işlevsel en küçük parçasıdır. Anılardan, bedensel duyumlardan, duygulardan ve bilişlerden oluşur. Kendimizi, diğerlerimizi ve dünyayı algılarken kullandığımız (bilinçdışı) temel inançlardır. Şema terapi, gelişimimizin erken döneminde başlayan, yaşamımız boyunca tekrarlanan kendilik yıkıcı, duygusal ve bilişsel örüntüler olan “uyum bozucu şemalara” odaklanmaktadır. Uyum bozucu şemalar, çocukluktaki çekirdek duygusal ihtiyaçların karşılanmamasından kaynaklanmaktadır. Şema terapinin amacı; hastaların uyum bozucu şemalarını, başa çıkma tepkilerini ve modlarını değiştirerek, temel ihtiyaçlarına ulaşmada yardım etmektir.
Uyum Bozucu Şemalar Nasıl Kazanılır?
1. Çekirdek Duygusal İhtiyaçların Zedeleyici Seviyede Engellenmesi
• Diğerlerine güvenli bağlanma (güvenlik, stabilite, bakım, kabul içeren)
• Hareket Özgürlüğü, Yeterlilik ve Kimlik Algısı
• Gerçekçi Limitler ve Öz Denetim
• Kendiliğindenlik ve Oyun
• Gereksinim ve Duygularını İfade Özgürlüğü
2. Darbelenme, Kurbanlaştırma, İstismar ve Kötü Davranım
3. İyi Şeylerin Aşırı verilmesi
4. Mizaç – Huy
5. Kültürel Etkilenimler
Çocuğun doğuştan gelen mizacı ve erken dönemdeki çevresi arasındaki etkileşim bu temel ihtiyaçların engellenmesine neden olduğu durumlarda, uyum bozucu şemalar oluşmaktadır ve ruhsal yapıya derinlemesine kök salarak, kendilerini sürdürmektedirler.
Uyum Bozucu Şemalar Nelerdir ve Nasıl Tanıyabilirim?
Terkedilme/Tutarsızlık Şeması
Beni terk edeceklerinden korktuğum için yakın olduğum insanların peşini bırakmam.
Diğer insanlara o kadar muhtacım ki onları kaybedeceğim diye çok endişeleniyorum.
Yakınlarımın beni terk edeceği ya da ayrılacağından endişe duyarım.
Önem verdiğim birisinin benden uzaklaştığını sezersem çok kötü hissederim.
Bazen insanlar beni terk edecek diye onları kendimden uzaklaştıracak kadar çok dert ederim.
Kuşkuculuk & Kötüye Kullanılma Şeması
İnsanların benden menfaat elde ettiklerini hissediyorum.
Diğer insanlara karşı tedbiri elden bırakamam yoksa bana kasıtlı olarak zarar vereceklerini hissederim.
Herhangi bir anda birileri beni aldatmaya kalkışabilir.
Diğer insanların niyetleriyle ilgili oldukça şüpheciyimdir.
Hep insanların asıl amaçlarını araştırırım.
Duygusal Yoksunluk Şeması
Bana bakan, benimle zaman geçiren, başıma gelen olaylarla gerçekten ilgilenen kimsem olmadı.
Bana sıcaklık, koruma ve duygusallık gösteren insanlar olmadı.
Yaşantımın çoğunda, bir diğer insan için özel biri olduğumu hissetmedim.
Gerçekten beni dinleyen, beni anlayan veya benim gerçek ihtiyaçlarım ve duygularımı önemseyen kimsem olmadı.
Hayatımda ne yapacağımı bilmediğim zamanlarda uygun bir öneride bulunacak veya beni yönlendirecek güçlü birisi çok nadir oldu.
Kusurluluk Şeması
Beğendiğim erkek/kadınların hiç birisi, kusurlarımı görürse beni sevmez.
Gerçek beni tanırlarsa beğendiğim hiçkimse bana yakın olmak istemez.
Başkalarının sevgisine, ilgisine ve saygısına değer bir insan değilim.
Kendimi sevilebilecek biri gibi hissetmiyorum.
Kabul edilemeyecek pek çok temel özelliğim yüzünden insanlara kendimi açamıyorum
Sosyal İzolasyon Şeması
Uyumsuzum.
Ben diğer insanlardan temelden farklıyım.
Bir yere ait değilim, yalnızım.
Kendimi diğer insanlara uzak hissediyorum.
Kendimi hep grupların dışında hissederim.
Bağımlılık Şeması
Kendimin günlük yaşamı tek başıma idare edebilme becerisinde olduğunu hissetmiyorum
Gündelik işler anlamında, kendimi bağımlı biri olarak düşünürüm.
Doğru ile yanlışı birbirinden ayırma yeteneğim eksiktir.
Gündelik işler için benim kararlarıma güvenilemez.
Ortaya çıkan gündelik sorunları çözme yeteneğimle ilgili kendime güven duymuyorum.
Dayanıksızlık Şeması
Kötü bir şey olacağı duygusundan kurtulamıyorum.
Her an bir felaket (doğal, adli, mali veya tıbbi) olabilir diye hissediyorum.
Saldırıya uğrama endişelerim var.
Para konusunda dikkatli olmam gerektiğini hissediyorum, yoksa beş parasız kalabilirim.
Bir doktor tarafından herhangi bir ciddi hastalık bulunmamasına rağmen bende ciddi bir hastalığın gelişmekte olduğu endişesine kapılıyorum.
Yapışıklık – İçiçelik / Gelişmemiş Benlik Şeması
Benim yaşıtım olan insanların yaptığı şekilde, anne babamdan ayrılmayı başaramadım.
Annem, babam ve ben birbirimizin hayatı ve sorunlarıyla aşırı ilgili olmaya eğilimliyiz.
Annem, babam ve benim için, aldatma veya suçluluk duygusu duymadan, özel hayatımızı birbirimizden saklamamız çok güçtür.
Annem ve babamın benimle iç içe yaşadığını sık sık hissediyorum-Benim kendime ait bir hayatım yok.
Annemden babamdan ya da eşimden ayrı bir kimliğimin olmadığını sık sık hissediyorum.
Başarısızlık Şeması
İşte (veya okulda) yaptığım hemen hemen hiçbir şey diğer insanların yapabileceği kadar iyi değil.
İş becerme açısından son derece yetersizim.
İş ve başarı alanlarında birçok insan benden daha yeterli.
Ben diğer insanların işlerinde olduğu kadar yetenekli değilim.
İş (veya okulda) diğer insanların çoğu kadar zeki değilim.
Onay Arayıcılık Şeması
Neredeyse tanıdığım herkes tarafından beğenilmek benim için önemlidir.
Beni beğenmeleri için kendimi beraber olduğum insanlara göre değiştiririm.
Kendime güvenim temel olarak insanların beni nasıl gördüklerine bağlıdır.
Paramın olması ve önemli insanları tanıyor olmak beni değerli yapar.
İnsanların bana değer vermesi için fiziksel görünümüm üzerinde çok zaman harcarım.
Boyun Eğicilik Şeması
Eğer istediğimi yaparsam, başıma dert alırım diye düşünürüm.
Diğer insanların isteklerine uymaktan başka yol olmadığını hissediyorum; eğer böyle yapmazsam bir şekilde beni reddederler veya intikam alırlar.
İlişkilerimde, diğer kişinin yönlendirici olmasına izin veririm.
Kendim için ne istediğimi bilmediğim için daima benim adıma diğer insanların seçim yapmasına izin veririm.
Haklarıma saygı duyulmasını ve duygularımın hesaba katılmasını istemekte çok zorlanıyorum.
Fedakârlık Şeması
Genellikle yakınlarıma ilgi gösteren ve bakan ben olurum.
Başkalarını kendimden daha fazla düşündüğüm için ben iyi bir insanım.
Yakınlarımla o kadar meşgulüm ki kendime çok az zaman kalıyor
Ben hep başkalarının sorunlarını dinleyen kişi oldum.
Başkaları beni, diğerleri için çok, kendisi için az şey yapan biri olarak görüyorlar.
Haklılık Şeması
Diğer insanlardan bir şeyler istediğimde cevap olarak “hayır” denilmesini kabullenmekte çok zorlanırım.
Ben özel biriyim ve diğer insanlar için konulmuş olan kısıtlamaları kabul etmek zorunda değilim.
İstediğimi yapmaktan alıkonulmaktan veya kısıtlanmaktan nefret ederim.
Diğer insanların uyduğu normal kurallar ve geleneklere uymak zorunda olmadığımı hissediyorum.
Benim yaptıklarımın, diğer insanların katkılarından daha önemli olduğunu hissediyorum.
Yetersiz Özdenetim Şeması
Sıradan ve sıkıcı işleri yapmaya kendimi zorlayamam.
Eğer hedefime ulaşamazsam kolaylıkla yılgınlığa düşer ve vazgeçerim.
Uzun vadeli amaçlara ulaşabilmek için şu andaki zevklerimden fedakârlık etmekte güçlüğüm vardır.
Benim yararıma olduğunu bilsem bile hoşuma gitmeyen şeyleri yapmaya kendimi zorlayamam.
Kararlarıma nadiren sadık kalabilirim.
Yüksek Standartlar Şeması
Yaptığım çoğu şeyde en iyi olmalıyım; ikinci olmayı kabullenemem.
En iyisini yapmalıyım, “yeterince iyi” ile yetinemem.
Tüm sorumluluklarımı yerine getirmek zorundayım.
Başarmak ve birşeyler yapmak için sürekli bir baskı altındayım.
Kendimi kolayca sorumluluktan sıyıramıyorum veya hatalarım için bahane bulamıyorum.
Karamsarlık Şeması
Her şey yolunda gidiyor görünse bile, bunun geçici olduğunu hissederim.
İyi bir şey olursa, bunu kötü bir şeyin izleyeceğinden endişe ederim.
Yeterince dikkatli olamazsınız, bir şeyler neredeyse her zaman ters gider.
Ne kadar çok çalışırsam çalışayım, maddi olarak iflas edeceğimden endişe ederim.
Yanlış bir kararın bir felakete yol açabileceğinden endişe ederim.
Duyguları Bastırma Şeması
Olumlu duygularımı diğerlerine göstermekten utanırım (sevdiğimi, önemsediğimi göstermek gibi).
Duygularımı diğerlerine açmayı utanç verici bulurum.
Sıcak ve cana yakın olmak benim için zordur.
Kendimi o kadar kontrol ederim ki insanlar beni duygusuz bulurlar.
Diğerleri beni duygusal olarak soğuk bulurlar.
Cezalandırıcılık Şeması
Elimden gelenin en iyisini yapmazsam kaybetmeyi göze almalıyım.
Eğer yanlış yaparsam, bunun özürü yoktur.
Sorumluluklarını yerine getirmeyen insanlar bir şekilde cezalandırılmalıdır.
Çoğu zaman başkalarının özürlerini kabul etmem. Sadece sorumluluk almak ve sonuçlara katlanmak istemiyorlardır.
Ben cezalandırılmayı hak eden kötü bir insanım.
Şema Terapi Tedavisi Nasıl İlerler?
İlk evrede şema terapisti, şemaları tespit etmesi, çocukluk ve ergenlikteki şemaların kökenini anlaması için danışanlarına yardım eder. Değerlendirme sürecinde terapist, danışanı şema modeli hakkında eğitir. Danışan uyumsuz baş etme biçimlerini, fark etmeyi ve baş etme tepkilerinin şemaların devam etmesini nasıl sağladığını öğrenir. Değerlendirme ve eğitim evresi tamamlandıktan sonra, terapist danışanın ihtiyaçlarına bağlı olarak bilişsel, deneysel, davranışsal ve bireylerarası stratejileri esnek bir tavırla birleştirerek değişime odaklanılır.
